سروش در انتظار سرنوشت سلمان رشدي؟

البرز محمودي

در پي اظهارات اخير عبدالکريم سروش، آيت‌الله‌ حسين نوري همداني از مراجع تقليد در قم با بيان اينكه "مطالب سروش از ‏سلمان رشدي بدتر است "اعلام كرد: "نظريه‌هاي مذهبي عبدالکريم سروش ريشه نبوت، قرآن و وحي را زده است." به ‏گزارش سايت مذهبي "حوزه نيوز" كه متعلق به "مركز مديريت حوزه علميه قم" است، اين مرجع مذهبي در جمع شاگردان ‏خود گفت: "جريان سلمان رشدي در سب النبي منحصر مي‌شد، ولي آقاي سروش ريشه نبوت، قرآن و وحي را زده است که ‏اگر از روي غرض باشد، تکليف ديگري داريم‎.‎‏"‏

به گزارش اين سايت، ‌آيت الله همداني درادامه درس "خارج فقه" خود يادآور شد: "وي ‏‎]‎سروش‎[‎‏ يکي از دانشجويان انقلابي ‏ما بنام حاج فرج بود و در تلويزيون هم سخنراني‌هايي داشت، ولي اکنون اين آقا قدم به قدم از اصول و مباني ديني باز ‏مي‌گردد."‏

اين مرجع تقليد با تأکيد بر اينکه "نزول قرآن امري الهي و خارج از مجراي علل و اسباب عادي بوده است"، گفت: ‏‏"نمي‌توان اين معجزه جاويد را با اشعار که از امور بشري و برپايه تخيلات است، مقايسه کرد.تنزل قرآن که حاوي حقايق ‏عالم است به درس شعرا، ظلم بسيار بزرگي است و اميدوارم مطالب اين فرد، ناشي از جهل وي باشند نه تعمد!"‏
اظهارات اين مرجع تقليد درحالي از سوي سايت حوزه نيوز منتشر مي شود كه آيت‌الله‌ نوري همداني همچنين روز ‏چهارشنبه گذشته در ديدار باجمعي از فرماندهان نيروي زميني سپاه و دست‌اندرکاران پايگاه اطلاع‌رساني مجلس شوراي ‏اسلامي در اين باره گفته بود: "هنگامي که بنده نماينده امام در اروپا بودم، اين آقا مترجم ما بود و الان نغمه مخالفت با ‏انقلاب و اسلام را در غرب بلند کرده است و غربي‌ها همين را مي‌خواهند که يکنفر ايراني که قبلا خودش را به انقلاب ‏چسبانده بود، اکنون از انديشه‌هاي اصيل اسلامي برگردد."‏

در آن سخنراني اين مرجع تقليد همچنين با حمله به سروش گفته بود: "اين شخص که البته سوادش هم آنقدر بالا نيست، ‏اشتباهات فراواني دارد و بر ما لازم است که پيامبر(ص) و قرآن را بهتر بشناسيم."‏

نوري همداني با رد نظريه سروش در مورد قران، گفت: "او قدم به قدم از اصول و مباني ديني باز مي‌گردد."‏

‎‎نظريه جديد سروش‎‎

عبدالکريم سروش در جديد‌ترين نظريه خود، "وحي و نزول قرآن" را امري "زميني و متأثر از حالات شخصي پيامبر ‏اسلام" دانسته و "نزول وحي به پيامبر اسلام" را با "الهام‌گيري شاعر براي سرودن شعر"، امري مشابه قلمداد کرده است.‏
به نوشته ميشل هوبينک: "اين چيزي است که اصلاح‌گر مشهور ايراني عبدالکريم سروش در کتاب‌اش «بسط تجربه‌ي ‏نبوي» که قرار است ترجمه‌اش سال آينده منتشر شود، مي‌گويد. سروش با اين ديدگاه از بسياري از اصلاح‌گران تندروي ‏مسلمان پيش‌تر مي‌رود.سروش در مصاحبه‌ با زم‌زم، چکيده‌اي از اين آراء را بيان کرده است. سروش در «بسط تجربه‌ي ‏نبوي» روشن مي‌سازد که نظرش درباره‌ي خطاپذير بودن معرفت ديني تا حدي درباره‌ي قرآن نيز صادق است. سروش در ‏کنار انديشمندان ديگري چون نصر حامد ابوزيد و محمد ارکون، در شمار گروهي اندک از اصلاح‌گران راديکالي است که ‏مدافع رهيافتي تاريخي به قرآن هستند.اما او در کتاب‌اش از بسياري از همکاران راديکال‌اش فراتر رفته است. او مدعي ‏است که قرآن نه تنها محصول شرايط تاريخي خاصي است که در بستر آن شکل گرفته است، بلکه برآمده از ذهن حضرت ‏محمّد و تمام محدوديت‌هاي بشري او نيز هست. سروش مي‌گويد اين سخن، سخني بديع و تازه نيست؛ چون بسياري از ‏انديشمندان سده‌هاي ميانه هم قبلاً به آن اشاره کرده‌اند."‏

متن كامل اين گفتگو را اينجا بخوانيد ‏


اين مصاحبه در ديماه سالجاري منتشر شد و پس از آن روزنامه كارگزاران بيستم بهمن با سروش گفتگويي در اين مورد ‏انجام داد. در اولين سوال اين مصاحبه از دكتر سروش پرسيده مي شود: پاره اي از روزنامه ها و سايت هاي اينترنتي اخيرا ‏آورده اند که دکتر سروش رسما "نزول قرآن را از جانب خدا انکار کرده و آن را کلام بشري محمد دانسته است." آيا چنين ‏است؟ و البته پاسخ سروش اينچنين بود: "شايد مزاح کرده اند يا خداي نکرده اغراض سياسي و شخصي داشته اند."‏

‎‎واكنش به سخنان سروش‎‎‏ ‏

با اين حال آرا و نظرات سروش با واكنش هايي همراه بوده است. از جمله اين واكنش ها مربوط به مجيد مجيدي كارگردان ‏سينما بود. روايت صبح صادق، نشريه داخلي سپاه پاسداران در اين مورد خواندني است: "مجيد مجيدي، كارگردان‎ ‎برجسته ‏و مستقل ايراني كه اكنون آوازه او در سراسر جهان پيچيده، با انتقاد شديد از‎ ‎هتاكي اخير عبدالكريم سروش به پيامبر ‏اكرم(ص)، او را همنوا با كاريكاتوريست هاي‎ ‎دانماركي دانست‎.‎در حالي كه برخي مدعيان ديانت بيش از هر چيز در پي ‏مقاصد‎ ‎سياسي خود هستند، مجيدي كه به تازگي با "آواز گنجشك ها" برنده جشنواره بين المللي‏‎ ‎برلين شد، با بيان هنرمندانه ‏خود پاسخ "برداشت هاي سال 86" سروش را داد كه با تشبيه‏‎ ‎دريافت پيامبر اكرم(ص) از وحي به برداشت شاعران گفته ‏بود: پيامبر نقشي محوري در‎ ‎توليد قرآن داشته است‎.‎

به گفته مجيدي اگر آن روز كه برخي روشنفكران، عصمت و علم غيب‎ ‎ائمه را زير سوال بردند و نفي كردند، يا مسلمات ‏تاريخي چون غدير و شهادت حضرت زهرا[س] را افسانه خواندند يا مانند همين قلم منحرف، زيارت جامعه كبير را ‏‏(مرامنامه‎ ‎شيعه غالي) برشمردند، سكوت نمي كرديم، امروز جسارت را به مرحله پيامبر و قرآن نمي‎ ‎رساندند، تا علناً ‏پيامبر را فردي عامي و ناآگاه و هم سنگ افراد جاهلي بخوانند و‎ ‎قرآن، كلام الهي را محصول بشري بخوانند‎. ‎اين كارگردان ‏در پايان اظهاراتش گفت: "کسي كه ادعاي مولوي شناسي مي كند، و براي او بيش از معصومان ارج و اعتبار قائل است، ‏بداند كه به حكم مرادش مولوي، كافر است‎.‎‏"‏‎ ‎

اين اظهارات مجيدي با واكنش هاي زيادي همراه شد از آن جمله احمد زيد آبادي، در يادداشتي با عنوان "بساط تكفير" ‏نوشت: "قضاوت در باره كلام ‏ايشان ‏‎]‎سروش‎[‎‏ از موضع يك متخصص دين در صلاحيت يك كارگردان فيلم‌هاي سينمايي ‏مانند آقاي مجيد مجيدي نيست ‏كه بخواهد بانگ شبه تكفير و تفسيق برآورد.‏....مسلما حق اهل دين و معرفت است كه با حفظ ‏آداب و موازين بحث، به محاجه با آقاي سروش برخيزند و پاسخ ‏او را هم بشنوند، اما برافراشتن پرچم تكفير آن هم از سوي ‏افراد ناآشنا به اين مباحث، در اين ميان چه محلي ‏از اعراب دارد؟"‏

اما غير از زيدآبادي، عطاءالله مهاجراني درباره گفت‌وگوي اخيرعبدالكريم سروش درباره قرآن به نقش "سياسي خبرگزاري ‏فارس" در اين جريان اشاره كرد و در وبلاگ خود نوشت: "طرح موضوعي با اين درجه از اهميت و حساسيت در يك ‏مصاحبه كوتاه با خبرنگاري كه مطامع سياسي آشكاري دارد و در مقدمه مصاحبه، آن را پنهان نكرده، بالقوه چنين ‏نقدونظرهايي را در پي دارد."‏

ادعاي مهاجراني وقتي اهميت ميابد كه به تيتر هاي اخير اين خبرگزاري در مورد انديشه هاي سروش توجه شود: ‏

‏- مظاهري‌سيف: اين ادعا كه الهام از نفس پيامبر مي‌آيد متأثر از بوديسم است ‏
‏- يثربي: ادعاي بشري بودن قرآن در تاريخ اسلام بي‌سابقه است ‏
‏- پاسخ "بهاءالدين خرمشاهي" به قرآن‌ستيزان ‏
‏- پاسخ "ايازي" به اظهارات "عبدالكريم سروش" درباره قرآن ‏
‏- قائمي‌نيا: "سروش" ديگر يك اصلاح‌گر ديني نيست ‏
‏- واكنش آيت‌الله "جعفر سبحاني" به اظهارات "عبدالكريم سروش" درباره قرآن‏

در اين ميان تنها واكنش آيت الله سبحاني موجب شد تا عبدالكريم سروش در مقام پاسخ برايد. سروش در نوشتاري با عنوان ‏‏"بشر و بشير" خطاب به سبحاني نوشت : "ضمن سپاس نهادن به جهد پر شهد و خطاب بي عتاب حضرت آيت الله، از باز ‏بودن باب اين مباحثه و مناظره استقبال مي کنم و خواستار تداوم آنم و مي افزايم که من اکنون در يکي از دانشگاه هاي ‏آمريکا به تدريس اشتغال دارم و کاري را که ببرکت سعه صدر مسئولان در ايران از انجامش محرومم، در اينجا انجام مي ‏دهم. مايلم که پس از بازگشت به ايران، در صورت امکان از حضرت آيت الله دعوت کنم تا محيطي امن و آرام فراهم آورند ‏و در گفتگويي حضوري درين خصوص شرکت جويند و احقاق حق و ابطال باطل کنند."‏

پس از اين بود كه خبرگزاري فارس از پاسخ دوباره آيت‌الله سبحاني در دومين نامه خود به دكتر سروش خبرداد كه در آن ‏‏"با تذكر و يادآوري برخي نكات مثبت زندگي گذشته وي، خالصانه از سروش خواسته است در علل تغيير نزولي خود به ‏كاوش بپردازد."‏

در اين نامه در خصوص مباحثي همچون "دوري دوستان قديم از سروش"، "حقيقت وحي"، "محمد(ص) بشري كه داراي ‏بعد وحياني است"، "ناسازگاري برداشت‌هاي بشري ما از قرآن با علم بشري" و موضوعات كلامي ديگر آمده است. ‏

همچنين آيت‌الله سبحاني در اين نامه از پيشنهاد دكتر سروش براي گفت‌وگوي حضوري استقبال كرده و گفته است: "من از ‏مناظره به اين معني كه خودنمايي و خويش را مطرح كنم به دورم، بلكه آرزوي من اين است كه در هر محيطي كه شما ‏بپسنديد، بحث و گفت‌وگوي علمي تا روشن شدن حقايق راادامه دهيم."‏

با اينكه بحث نظري همچنان بين صاحبنظران حوزه و سروش ادامه دارد اما آيت الله نوري همداني با مطرح كردن اينكه ‏‏"اگر ‏‎]‎سخنان سروش‎[‎‏ از روي غرض باشد، تکليف ديگري داريم" عملا "زمينه براي برخورد" با وي را فراهم آورده است ‏چنانكه جمعه گذشته نيز اين خبرگزاري فارس نوشت: تعدادي از مردم قم به نشانه اعتراض به سخنان سروش، پس از ‏برگزاري نماز جمعه از حرم حضرت معصومه تا ميدان شهدا اين شهر دست به راهپيمايي زدند. آنها با سردادن شعارهايي ‏از قبيل "عزا عزاست امروز، روز عزاست امروز، حضرت صاحب الزمان صاحب عزاست امروز" خواستار برخورد با ‏سروش شدند. ‏

در پايان اين راهپيمايي بيانيه‌اي قرائت شد كه در بخشي از آن آمده بود: "بي‌ترديد اين فتنه در ادامه توهين‌هاي ‏صهيونيست‌هاي آمريكايي و چاپ كاريكاتورهاي موهن است و اين همه براي جلوگيري از رشد روزافزون استقبال جهانيان ‏به اسلام عزيز و رسول اكرم است."




 

منبع

بازگشت به درباره دکتر سروش