www.drsoroush.com

با ما تماس بگیريد    

بازگشت به صفحه اصلی

 

  مصاحبه خبرگزاری كار ايران با دکتر سروش

 تاريخ : 1382/10/16 

اخلاق و نقد اخلاقی در گفت‌‏وگو با دكتر عبدالكريم سروش

ارزش‌‏های منفی بيگانگان و ارزش‌‏های مثبت خودی‌‏ها هستند

تهران- خبرگزاري كار ايران
گفت‌‏وگو از: سعيد راعي
منتظر مانده‌‏ام تا بيايد. فضاي اتاق سرد است و بخاري را براي گرم كردن اتاقي كه قرار است در آن با دكتر سروش گفت‌‏وگو كنم، روشن كرده‌‏اند. بوي آهن تفته مي‌‏آيد.
چند ماهيست كه كسي به آنجا نيامده؛ گويا من و دكتر سروش، كه خود از بانيان مؤسسه معرفت وپژوهش است، اولين برنامه رسمي را پس از بازگشايي مؤسسه داريم. لايه‌‏اي خاك قطور تمام وسايل را پوشانده است؛ با اينكه چهار روز از رفع پلمب مؤسسه معرفت و پژوهش مي‌‏گذرد؛ اما مشخص است كه هنوز كسي مجال گردگيري و آغاز فعاليت رسمي را نيافته است. حدود شش ماه مي‌‏شود كه مؤسسه پلمب بوده و بعدازظهر پنجشنبه 27 آذر ماه بازگشايي شده است. روي ديوار تابلوي خطي، چشم نواز مي‌‏كند"عاشقم بر لطف و بر قهرش به جد/اي عجب من عاشق اين هر دو ضد". مثنوي خاك گرفته‌‏اي را مي‌‏گشايم. جلد اول؛ دفتر اول؛ حكايت آشناست؛ ماجراي آن اعرابي كه سبوي آب خاك آلوده‌‏اي را براي پادشاه مي‌‏برد. مي‌‏خوانم" اي كه يك ديدارتان ديدارها/ اي نثار ديدتان دينارها" شعر را ادامه مي‌‏دهم" تا بدين جا بهر دينار آمدم/چون رسيدم مست ديدار آمدم/ بحر نان شخصي سوي نانوا دويد/ داد جان چون حسن نانوا را بديد" دكتر سروش مي‌‏آيد؛ مثنوي را به جاي خود مي‌‏گذارم و گفت‌‏وگو را آغاز مي‌‏كنيم.
 

آقاي دكتر چنديست كه شما در ايران نيستند و ما مهجور از اين فراق. واقع اين است كه وقتي به آثار شما در يكي- دو سال اخير نگاه مي‌‏كنيم, يك وجه مشترك در اكثر آن آثار وجود دارد. " اخلاق خدايان" مجموعه‌‏اي از مقالات شماست كه سال 80 در يك مجلد به چاپ رسيده است. مقالاتي چون "جامعه مدني؛ جامعه اخلاقي" و " نقد اخلاقي قدرت" از شما منتشر شده است. چند سخنراني كه اينجا دو مورد از آنها بيشتر مد نظر بنده است؛ يكي "تجديد تجربه اعتزال" كه در آن معتزله را به عنوان يك مكتب عقلي و اخلاقي مورد مداقه قرار داده‌‏ايد و ديگري "نسبت اخلاق و قدرت سياسي" است. ضمن اينكه حتي در اين نوبت كه به يمن مولانا به ايران آمده‌‏ايد سخناني درباره وي بيان داشته‌‏ايد كه در آنجا به علل مدح خاموشي نزد مولانا پرداخته‌‏ايد. از آن جمله بود دليل اخلاقي خاموشي نزد مولانا. فصل مشترك تمام اين كارها كه فرصتي حدوداً دو ساله را در بر مي‌‏گيرد، اخلاق است. با اين مقدمه سئوال خود را مطرح مي‌‏كنم.
مي‌‏پذيرند كه مسأله دكتر عبدالكريم سروش در اين دو سال اخير "اخلاق " بوده است؟


حق باشماست. بله مي‌‏پذيرم كه در اين دو سال هم مسأله من اخلاق بوده است. مي‌‏گويم" در اين دو سال هم"؛ چون پيش‌‏تر نيز اخلاق موضوع مورد توجهي براي من بوده است. از ابتداي انقلاب كه به ايران بازگشتم فلسفه و علم اخلاق را در دانشگاه تدريس مي‌‏كردم و همواره قصه اخلاق، مشغله فكري من بوده است و من هيچگاه از اهميت آن، چه در حوزه عمل و چه در حوزه نظر، غافل نبوده‌‏ام و همواره سعي كرده‌‏ام دانشجويان خود را نيز به سوي تأمل در اخلاق سوق دهم.

اين قضيه تا كجا ادامه يافت؟

تا آنجا كه رفته رفته جوانب عملي قضية براي من برجسته‌‏تر شد؛ يعني در ابتداء من بيشتر فلسفه اخلاق تدريس مي‌‏كردم اما از دوره‌‏اي بيشتر به علم اخلاق معطوف شدم.

از چه منظري به اين مسأله پرداختيد؟

مي‌‏دانيد كه فلسفه اخلاق، معرفتي درجه دوم است، يعني فلسفه علم اخلاق. در حالي كه علم اخلاق، معرفتي درجه اول است كه مستقيماً به عمل و جهان خارج و رفتار آدميان تعلق دارد. من در علم اخلاق كوشيدم پايه‌‏هاي خاصي را بنا نهم و به صورت خاص از "خود" آغاز كردم؛ به اين معني كه به دانشجويان آموختم كه ما يك "خود" داريم و يك "بيگانه". تمام همت علم اخلاق اين است كه خود را از "بيگانه"خالص كند و به قولي بيگانه پيرايي كند.

اين بيگانه پيرايي چه معنايي دارد؟ 

بدين معني كه رذايل همه بيگانه‌‏اند و از جنس ما آدميان نيستند؛ اگرهم به درون خانه وجود ما رخنه‌‏كنند، بايد آنها را بيرون راند؛ اما فضايل از جنس ما هستند و زماني كه در خانه وجود ما منزل كنند ما را خودتر و "خود" ما را فربه تر خواهند كرد. بدين سبب است كه رفتار آدميان به خوب و بد تقسيم مي‌‏شود و ارزش‌‏ها نيز وجه مثبت و منفي مي‌‏يابند. ارزش‌‏هاي منفي همان بيگانگان هستند و ارزش‌‏هاي مثبت همان خودي‌‏ها.

چه چيز باعث عطف نظر شما به اخلاق بود؟

همواره توجه من به اين مسأله معطوف بود كه چرا ما ايرانيان؛ و به طريق اولي؛ ما مسلمانان، علي رغم بحث‌‏هاي طولاني، مفصل و گاه عميق كه درباب اخلاق داشته‌‏ايم و داريم و بر منابر ما موعظه و نصيحت گفته مي‌‏شود و اخلاق تعليم داده مي‌‏شود تا اين حد از اخلاق حقيقي دور هستيم- اگر به كسي اهانت نباشد- اين قدر بي‌‏اخلاق هستيم. چرا در ميان ما تا اين اندازه دروغ و غيبت و هتك‌‏آبروي ديگران رواج دارد. مهمتر آنكه چرا احكام فقهي نزد ما از احكام اخلاقي برتر و مهمتر شمرده مي‌‏شوند يا چگونه است كه نماز يك مسلمان مقيد ترك نمي‌‏شود؛ اما زبانش را در كنترل خود ندارد و به سادگي دروغ مي‌‏گويد، غيبت مي‌‏كند و هتك‌‏حرمت‌‏مي‌‏نمايد. به اين مسائل،‌‏ حقوق‌‏آدميان را نيز اضافه كنيد. چگونه است‌‏ كساني كه به واجبات فقهي و ديني خود تا اين اندازه حرمت مي‌‏نهند؛ اما وقتي پاي حقوق ديگران پيش مي‌‏آيد تا اين اندازه آسان‌‏گير و متساهل مي‌‏شوند و مي‌‏توانند حقوق ديگران را پاي مال كنند.

خوب گويا دلايل را تنها نمي‌‏توان از درون خود اخلاق جست بايد

بله دقيقاً. چنين بود كه رفته‌‏رفته توجه من از نظريه‌‏پردازي دربارة فلسفه اخلاق و علم اخلاق به سوي شرايط اجتماعي، اقتصادي و روان‌‏شناختي براي رسوخ فضايل اخلاقي در جان و رفتار آدميان جلب شد و عطف نظري به سابقه اين امر در فرهنگ خودمان كردم.

ادامه دارد

 

http://www.ilna.ir

 

 

بازگشت به مصاحپه با دکتر سروش